Voorbeelden uit de praktijk

In maart 2023 wees de Hoge Raad arrest in de zaak tussen Deliveroo en FNV. De zaak draaide om de vraag of de bezorgers van Deliveroo die op basis van een zzp-contract werkten, wel ‘echte’ zelfstandigen waren. Of dat zij een verkapt dienstverband hadden en werknemers met een arbeidscontract waren. De Hoge Raad oordeelde dat de bezorgers in de praktijk werknemers waren en een arbeidscontract hadden, ondanks dat er een zzp-contract was gesloten.

De Deliveroo-uitspraak heeft vergaande gevolgen. De herkwalificatie van de bezorgers als werknemers betekent dat zij met terugwerkende kracht juridisch meer rechten krijgen (denk aan loon bij ziekte, vakantiegeld en vakantiedagen, transitievergoeding, pensioen, cao). Fiscaal en sociaalzekerheidsrechtelijk heeft het ook enorme gevolgen (geen btw maar loonbelasting, premieverplichtingen, recht op uitkeringen).

De Deliveroo-zaak ligt in het verlengde van een zaak uit 2021 tussen Uber en FNV, waar taxichauffeurs van Uber ook als werknemers in plaats van zzp’ers werden aangemerkt. Buiten het domein van zzp zijn andere voorbeelden waarin de kwalificatie van overeenkomsten centraal stond:

• In 2020 oordeelden rechters in Amsterdam dat verhuurplatform Airbnb een ‘bemiddelingsdienst’ verrichtte en daarom geen kosten in rekening mocht brengen aan zowel de verhuurders als huurders van vakantiewoningen (tweezijdige courtage). De Hoge Raad oordeelde dat wel sprake was van een bemiddelingsovereenkomst maar dat Airbnb toch aan twee zijden kosten in rekening mocht brengen, omdat het tweezijdig courtageverbod niet bedoeld zou zijn voor kortdurende verhuur van vakantiewoningen.
• In 2014 oordeelde de Hoge Raad dat een telefoonabonnement met een ‘gratis toestel’ een overeenkomst is tot koop op afbetaling / consumentenkrediet. De telefoonmaatschappijen voldeden niet aan de wettelijke vereisten en de overeenkomsten konden om die reden (deels) worden vernietigd.

Kwalificeren van overeenkomsten

Nederlands recht maakt onderscheid tussen ‘benoemde overeenkomsten’ en ‘onbenoemde overeenkomsten’. Benoemde overeenkomsten zijn overeenkomsten waarvoor de wet een specifieke regeling bevat. Een bekend voorbeeld is de arbeidsovereenkomst. Onbenoemde overeenkomsten zijn overeenkomsten waar de wet geen specifieke regeling voor heeft. Deze overeenkomsten worden beheerst door de algemene regels voor contracten en door de afspraken die partijen maken. Bekende voorbeelden van onbenoemde overeenkomsten zijn licentiecontracten en distributieovereenkomsten.

Het kwalificeren van contracten gaat over benoemde overeenkomsten. Als een overeenkomst aan de wettelijke criteria van een benoemde overeenkomst voldoet, dan is de specifieke wettelijke regeling van toepassing. Als er bij het opstellen van de overeenkomsten geen rekening is gehouden met de specifieke wettelijke regeling, dan is de kans op onbedoelde en vergaande consequenties groot. Hieronder volgt een (niet-uitputtend) overzicht van benoemde overeenkomsten waar de kwalificatie soms tot problemen leidt, met enkele aandachtspunten:

• Arbeidsovereenkomst: kenmerkt zich door persoonlijke arbeid tegen loon onder leiding en toezicht. Veel dwingende bepalingen waar niet van afgeweken mag worden. Bij zzp-contracten kan er ongewenst een arbeidsovereenkomst worden aangenomen.
• Koopovereenkomst: kenmerkt zich door de levering van een zaak tegen betaling. Ook van toepassing op minder voor de hand liggende zaken zoals aandelen en (huis)dieren. De Nederlandse wet bevat diverse bepalingen die koper-vriendelijk zijn. Bij B2B contracten mag van de wet (en het Weens Koopverdrag bij internationale overeenkomsten) worden afgeweken.
• Huurovereenkomst: kenmerkt zich door het in gebruik geven van een zaak tegen betaling. Het gebruik van de gehuurde ruimte bepaalt het huurregime. Bij een huurovereenkomst van bedrijfsmatige ruimte is een ander huurregime van toepassing wanneer de ruimte wel of niet als (publiek toegankelijke) ‘bedrijfsruimte’ kwalificeert.
• Opdrachtovereenkomst: kenmerkt zich door de levering van diensten buiten gezagsverhouding. Volgens de wet mag een opdracht door de opdrachtgever altijd worden opgezegd, en door de professionele opdrachtnemer vaak niet. Hier mag van worden afgeweken. Het risico bestaat dat een opdracht in de praktijk als een arbeidsovereenkomst kwalificeert.
• Aannemingsovereenkomst: kenmerkt zich door de totstandbrenging van werk van stoffelijke aard buiten gezagsverhouding en tegen betaling (denk aan het bouwen van een huis of maken van een kledingstuk). De wet bevat diverse regels over richtprijzen en prijsverhogingen. Aannemingsovereenkomsten worden in de praktijk nog wel eens verward met (algemene) opdrachtovereenkomsten.
• Agentuurovereenkomst: kenmerkt zich door een partij die op commissiebasis bemiddelt bij de totstandkoming van overeenkomsten voor een ander (de principaal). Agentuur wordt vaak verward met distributie (de distributeur koopt producten in en verkoopt die door voor eigen rekening en risico, de agent is een vertegenwoordiger die niet voor eigen rekening en risico verkoopt). Agenten kunnen bij het einde van de relatie in sommige situaties aanspraak maken op een zogeheten klantvergoeding of goodwillvergoeding.

Moraal van het verhaal; controleer bij het opstellen van een overeenkomst of er een specifieke wettelijke regeling van toepassing is, en houd daarmee rekening in de uitvoering van de overeenkomst.

Voor vragen of advies over dit onderwerp kunt u contact opnemen met Sander Pieroelie (06-222 878 65) of Sabine Chan (06-578 911 13).

Dit artikel is gepubliceerd in de Nieuwsbrief Vestius van april 2024